Ga naar de inhoud

Everyday Democracy

67 studenten van over de hele wereld komen bijeen voor een studieprogramma van een jaar. Ze komen naar België om te leren, niet alleen in hun vakgebied maar ook van elkaar. Intercultureel samenwerken en -leven is een groeipad. Dat is alleszins voor hen één van de belangrijke grondregels die in hun charter zullen staan na een workshop die we met hen begeleidden aan de hand van de Deep Democracymethode.

Gunilla De Graef van Juntar en ikzelf vanuit Goesthing werden gevraagd door de gastuniversiteit om een dag te werken met deze groep. In eerdere edities waren er heel wat kritische incidenten geweest. In deze workshop wilden we preventief aan de slag gaan: een gedeeld referentiekader creëren om de onvermijdelijke interculturele botsingen met meer veerkracht aan te kunnen gaan. Ik laat je delen in drie momenten die mij kippenvel gaven die dag.

2018 studenten uit de wereld

1. Aan het woord

Midden in ons gesprek op voeten, als we de vraag stellen wat het veilig maakt om te zeggen wat moet gezegd worden, staat A. op. Ze is een studente uit Zuid-Afrika en vertelt: “Ik ga naar school, ik ben 4 jaar oud. Post-apartheid zijn de witte scholen opengesteld voor alle kinderen. Aan de schoolpoort staan ouders die op ons spuwen. Niemand zegt iets. Ik ben 5 jaar oud, er zijn gevechten op de speelplaats, zwarte kinderen geraken gewond, niemand helpt hen. Ik ben 8 jaar oud: op weg naar school kruisen we een vrouw met een bommengordel om; voor onze ogen blaast ze zich op.”

Later in de gang tussen twee rondetafelgesprekken in, kruis ik haar. Ze zegt dat ze nu pas heel erg beseft hoe anders haar weg tot nu toe is geweest en hoe erg bewust zij zich is van interculturele verschillen en gevoeligheden vanuit haar persoonlijkegeschiedenis en die van haar land. We praten samen over hoe bewustwording werkt, dat als je eens wakker bent, je niet meer terug kan. En hoe ga je dan om met mensen voor wie het allemaal nog moet beginnen… Hoe kan je niet over hen oordelen, maar empathie voelen? Maar hoe moet je ook soms jezelf beschermen en niet opnieuw door hen gekwetst worden? Wil je hen helpen bewust te worden of heb je al genoeg (witte) mensen opgevoed in je leven? Bij A. merkte ik een zachtmoedigheid – die ik soms niet meer tegenkom bij mensen die hier zijn opgegroeid en haar gevoel delen. Dat geeft mij hoop.

Na de workshop is dit een persoonlijk voornemen van een student: 

I commit to create open and safe spaces that harness dialogue and communication among the group. I would respect and understand each others opinion and would always seek awareness.

En ik besef dat zeker in deze groep de ervaringen in het leven zo verschillend zijn: voor sommige mensen begint de reis naar intercultureel bewustzijn pas en anderen zijn ermee opgegroeid. Het delen door A. van haar ervaring was een schok voor sommige deelnemers, voor anderen een (h)erkenning. Het relativeerde de zoektocht naar veiligheid misschien, zou je kunnen zeggen en anderzijds net niet. Door ons ervan bewust te worden wie in de ruimte aanwezig is, wordt ons spreken heel precies, het luistert nauw, het worden ‘des mots précieux’.

2. Woorden hier en nu en daar en dan

Terwijl we afspraken maken over hoe we met elkaar in gesprek willen gaan tijdens deze workshop, vertellen de studenten – die drie weken hier zijn – over een incident tijdens één van hun eerste lessen. Wat de gastprofessor zei had duidelijk een gevoelige snaar geraakt. Ik herken de situatie uit mijn eigen praktijk als organisator van een postgraduaat rond interculturaliteit met een heterogene groep. Hoezeer we ook bewust bepaalde inhouden en gastdocenten kiezen, het kwetsen kan er meteen van bij het eerste woord zijn.

De professor in kwestie had een generaliserende uitspraak gedaan over moslims en 9/11. Mag je dan als moslima die hard strijdt om een andere perceptie in de wereld te zetten terecht verontwaardigd zijn of ben je te gevoelig en is het een misverstand? Binnen de kortste keren stonden twee groepen studenten recht tegenover elkaar. Het thema generaliseren is duidelijk een hotspot in deze groep. Veel van de aandachtspunten die in het charter terechtkwamen op het einde van onze workshop gingen daar dan ook over. Ik citeer er eentje, die duidelijk maakt hoe we doorheen het proces wijsheid in de groep konden oogsten. Het was een afspraak rond het thema ‘samenwerken met mannen en vrouwen’: “I acknowledge that there is still inequality in the world (patriarchal system, structural thinking) and I reclaim spaces to be vocal and discuss about these issues.”

Het maakte mij nogmaals erg bewust van het feit dat we werken in het hier en nu maar er zoveel meekomt vanuit het daar en dan. Niet alleen het daar en dan van dat college maar ook van wat er in de wereld gebeurt. En zonder het soms ten volle te beseffen reproduceren we op kleine schaal leed dat in de wereld aan mensen en/in groepen is aangedaan. Als je vanuit een neutrale houding alle stemmen laat horen, laat je soms onrecht gebeuren, dan werk je mee aan de voortzetting van een systeem van structureel racisme of seksisme. Dit doet me nadenken over grenzen van neutraliteit.

Wetenschappers pretenderen neutraal en objectief te zijn, maar rond deze gevoelige zaken neem je, ook al geef je informatie, steeds een standpunt in.
En ik besef ook: in Deep Democracy verwelkomen we alle meningen, ideeën, stemmen en we zetten ze allemaal op een gelijkwaardige positie, alles mag gezegd en gehoord worden. Toch voel ik soms aarzeling en word ik uit mijn neutraliteit gehaald, want aan kleur of sekse kan je niets veranderen dus meningen daarover zijn niet zomaar meningen…

3. Zonder woorden

De zon breekt door in de namiddag van deze rijkgevulde dag. Na een open space waarin we rond gevoelige tips en kritische incidenten werken, gaan we naar besluitvorming en commitment toe. Daar is concentratie voor nodig. Op het grasveld vlakbij doen we een energizer. Het plezier dat daarbij loskomt werkt aanstekelijk. Spelen is universeel! Het verlangen naar éénzijn is groot.

Eén van de studenten schrijft later als persoonlijk voornemen:

I will cooperate close with others to get rid of the issues that disrupt oneness.

Ik wens hen een fijn jaar van samenleven en samenwerken toe! Een jaar vol groei naar intercultureel bewustzijn.