Dankbaarheid is het gevoel waarmee ik incheck bij jullie. Dankbaar om het mooie werk dat ik doe. Ik wil jullie in deze blog meenemen op mijn persoonlijk groeipad en een nog pril en onaf inzicht delen: facilitatie is een vorm van activisme.
In deze gepolariseerde wereld is het meer dan ooit van belang dat gesprekken tussen tegengestelde meningen verlopen met een vorm van facilitatie. Dat er iemand is die neutraal alle stemmen kan verwelkomen, die regelt wie er spreekt en wie er luistert, die ruimte maakt voor minderheidsstemmen, die op passende wijze kan versterken wat nog niet gezegd werd. Om te voorkomen dat gesprekken escaleren en om te maken dat er echt iets wordt geleerd en dat we stappen vooruit zetten. Facilitatie is voor mij dus ook een vorm van activisme: werken aan een betere wereld via het faciliteren van gepolariseerde gesprekken. Daarvoor wil ik dus op de barricade gaan staan ? Twee ervaringen brachten me tot dit inzicht:
Donderdag 20 juni: we faciliteren met HUMMUS een gesprek in het Maximiliaanpark: de vluchtelingen, de bewoners van de appartementen en betrokken buurtbewoners zijn aanwezig. Een 30 tal mensen die wisselen in aantal en switchen in taal. De verhalen tijdens de incheckronde zijn soms ontstellend, soms hoopgevend, altijd emotioneel geladen en erg oprecht. Wakkere mensen en ook gekwetste mensen die een uitlaatklep zoeken voor hun frustratie in het aanvallen van anderen. We initiëren een gesprek op voeten, met de vraag wat we zouden kunnen doen als we niet alles bij de politici leggen. Die -in hun eigen woorden- deze bewoners zien als ‘populasse’ (vrij vertaald: onwaardig volk), die hen ‘abandonnés’ (opgegeven) hebben. Zit er nog een sprank van kracht in deze mensen? Ja en die wordt zichtbaar in het gesprek op voeten, waar we al snel fysiek erg dichtbij elkaar staan en er een idee ontstaat. Voor een collectieve daad van verzet. Wij faciliteerden, niet meer of minder, en eigenlijk nauwelijks voorbereid. We kwamen zelfs te laat want we vonden de plek niet. We werden aangevallen als Vlaamse meisjes, we werden bedankt met hartelijke kussen door vrouwen die zich beluisterd voelen en we werden uitgenodigd als medestanders.
Maandag 24 juni: masterclass met Myrna Lewis rond het thema ‘Een gepolariseerd België: wat nu?” 30 mensen in de ruimte. Het thema beroert vele harten. We kiezen ervoor om niet de meeste evidente weg te nemen, het hebben over daar en dan, over hen en over zij die. We kiezen de weg naar binnen. We gaan na wat die polarisering met ons doet: hoe we zelf verscheurd zijn tussen het goede in ons en een deel van ons dat we haten: het deel dat staat te kijken en niets doet, het deel van ons dat maar blijft nadenken en niet in actie schiet, het deel van ons dat oordeelt ook al wil het dat niet,… Deelnemers komen tot bewustwording van schaduwkanten van zichzelf die ze kunnen integreren in wie ze zijn, een nieuwe persona. Andere deelnemers hebben moeite, vinden dit chaos, voelen zich niet betrokken, haken af of geraken verlamd. Zijn we te snel te diep gegaan? In de pauze ontstaan verbindende en ook polariserende gesprekken. Mensen worden aangesproken op een erg stereotyperende manier door andere mensen die dit weliswaar doen vanuit een goede intentie maar onbewust van het effect. Wellicht om wat ze niet vonden in de sessie toch te vinden tijdens de small talk. In de checkout komen nog meer polariteiten naar boven. Ik moet moeite doen mijn neutraliteit te bewaren als er indirect aanvallen worden gedaan en de tijd om is. We besluiten met een voorzichtige conclusie dat dit is wat we te doen hebben: werken aan onszelf zodat wij er als facilitatoren kunnen staan in die spanning, in de polarisatie.
Deze twee ervaringen zetten me aan het denken over een vraag die me als sinds het begin van mijn ervaringen met Deep Democracy bezighoudt: neutraliteit, hoever kan dat reiken? Wat als het tegen mijn waarden indruist? En geloof het of niet: vandaag gaf ik een L1 training, waar net dit de vraag van de deelnemers was. Ik pakte voor hen een kadootje uit en doe dit in deze blog ook voor jullie.
Toen ik met Deep Democracy kennismaakte – en ook nu nog – was ik een activiste rond de meerstemmige samenleving en het klimaat. Ik leerde neutraal te zijn en naar alle stemmen te luisteren. Ik leerde dat te doen door ook mijn eigen schaduwzijde te omarmen, mijn niet-activisme, mijn ‘ik sta erbij en kijk ernaar’. Ik verdiepte me in de emotionele lagen onder mijn activisme: mijn schuldgevoelens over al wat ik niet deed, mijn woede over wat anderen nalaten te doen, mijn arrogantie dat ik het beter weet, mijn verdriet om moeder aarde. Stap voor stap leerde ik steeds beter om gesprekken te faciliteren die ook ingingen tegen mijn eigen waarden en normen. Ik leerde dat de wijsheid in de groep zit en dat er altijd iemand de tegenstem opneemt als je het maar veilig genoeg maakt. Ik kwam in heel verschillende omgevingen, ook settings die gewoon erg vreemd aan mij waren, die ook geen activiste verwachtten of waar ik daar maar mondjesmaat over sprak. Ik leerde er mensen kennen die alledaags activist waren, ik leerde zien dat zij op een heel andere manier ook aan de andere samenleving werkten, al is het maar door betere relaties in je team te bevorderen. Ik kwam ook in activistische middens en werd er soms geraakt door het hoog niveau van onbewustzijn rond de gevoelslaag waardoor er veel mensen in acties ook gekwetst werden, teleurgesteld, verbitterd soms. En door onze facilitatie konden deze dynamieken besproken worden.
En toch ging het af en toe mis. Ik vond dat er een stem ontbrak. De stem van de mensen tegen wie er gefulmineerd werd. Of ik vond het ondraaglijk om iemand te zien beschuldigd worden zonder iets te kunnen zeggen of doen. Hopend dat iemand zou zeggen wat ik dacht. In die gevallen nam ik soms afstand van mijn facilitatorrol en stapte ik in mijn rol als mens. Ik schreef er een blog over, over die dans tussen menselijkheid en neutraliteit. En tegelijkertijd bleef ik hier een discussie over hebben met Myrna Lewis, mijn ‘meester’ in deze methode. Zij blijft staan in haar overtuiging dat we altijd alleen moeten faciliteren.
Na de masterclass vorige week kwamen we beiden tot hetzelfde inzicht, allebei vanuit een ander vertrekpunt: facilitatie is ons activisme! Het is door doorgedreven een groepsproces te faciliteren dat we de wereld tot een betere plek maken. En dit is nogal fundamenteel. Als we hierover doordachten, kwamen we tot enkele andere inzichten. Ze zijn nog onaf en klinken misschien nog te scherp, maar ze zijn zo waardevol dat ik ze met jullie wil delen. Misschien hebben jullie er ook iets aan:
- Critical mass
In een groep vertragen we het proces vaak om ervoor te zorgen dat iedereen mee is; als we faciliteren en dat is onze vorm van activisme moeten we ook durven kiezen om de mensen die al bewust zijn, de kans te geven nog bewuster te worden. Ik vergelijk het even met differentiatie in een klas. Als je alleen maar differentieert naar de zwakke presteerders toe (vergeef me deze oordelende taal) dan komen de sterke presteerders niet aan hun trekken en net hen heb je ook nodig om je klas mee omhoog te trekken. In een groep zijn er altijd verschillende niveaus van bewustzijn. Zo ook in onze masterclass. Ook al deden we een inclusief aanbod, voor sommige mensen was het een bridge too far. En dat is geen mislukking, het IS. Een minderheid groeit en dat kan veel betekenis hebben voor de wereld.
- Compassie is het tweelingzusje van neutraliteit
Wanneer we mensen te snel te diep meenemen komen hun copingmechanismen opzetten: ze zitten in een heel kwetsbare plek: een plek van groei maar weten vaak nog niet hoe of wat. Dat maakt dat ze erg defensief kunnen gaan reageren, anderen aanvallen. Daarom is het nodig naast neutraliteit ook onze compassie in te zetten. Als we hen niet willen retraumatiseren, als we hen de kans willen geven wakker te worden, moeten we zorgen voor een zo maximaal mogelijk veilige omgeving. Door neutraal te zijn als facilitator en door in contact te zijn met onze eigen kwetsbaarheid.
- Tijd heelt
In onze facilitatieprocessen zien we vaak alleen het effect van het moment zelf. Vaak oogsten mensen inzichten of groeien ze in bewustwording nog een hele tijd later. Dat zien wij vaak al niet meer. Wat we doen krijgt betekenis ook in de toekomst.
- Het veld heelt
Als we kijken vanuit de roltheorie – het onderliggend gedachtengoed van DD- is wat we doen in groepen niet een proces met een verzameling individuen, maar we doen iets in een energieveld. Als 50% van de groep zich meer bewust is geworden en de andere 50% tast nog in het duister hebben we een kritische massa gegenereerd, we maken een verschil in het energieveld. En het is bijzonder om te bedenken wat dit in de wereld zou kunnen betekenen.
Wanneer we kijken naar facilitatie als activisme kunnen we de vergelijking maken met homeopathie. Nu er zoveel polarisering is in de wereld gaan wij er nog een schepje bovenop doen: we houden polariserende gesprekken, niet om de polarisatie maar om ons te helpen bewust te worden. Net zoals je bij homeopathie iets van de ziekte zelf inneemt en zo de zelfgenezende krachten van je lichaam aan het werk zet.
Ons werk als Deep Democracyfacilitator vergeleek ik vaak met het werk van een vroedvrouw, nu met dat van met een homeopaat? Gelukkig breekt de zomervakantie aan om daar wat verder over na te denken!